İşkoliğin kendini ve varlığını tanımladığı tek yer işidir. Bu nedenle hep çalışması gerekir. Çalışmazsa yok olmuş hisseder; çalışması engellendiğinde mutsuz ve huzursuz olur. İşe dönmek için çaba gösterir. Başaramazsa ise demoralizasyonlar yaşar.
Bağımlılıklar genel olarak ürkülen ve kabul görmeyen, sorun kabul edilen bir durumken,işe aşırı bağımlılık, işkoliklik övülen, onaylanan ve kabul gören bir bağımlılık şekli olarak dikkat çekiyor. Hatta diğer bağımlılar toplumsal damgalanmaya, soyutlanmaya maruz kalırken işkolikler saygı duyulan bağımlılar olarak toplumsal konumlarını gururla sürdürüyor. Tüm bağımlılık tariflerinde olduğu gibi işkolikliğin de bir tarifi ve ölçüsü var.Her iş bazen çok çalışmayı gerektirebilir. Herkes yaşamının bazı dönemlerinde çok çalışmak zorunda kalabilir. Bu süreler uzun olabilir. Bunların tümü bir kişiyi işkolik olarak tanımlamaya yetmez.
Ekonomik sistemler, gelir dağılımları ve çalışma saatleri ülkelerin her zaman gündem konularının başında gelir. Çalışanların hakları ve sağlıklarının korunmasını amaçlayan çalışmalar, şartları düzenlemek ve iş saatlerine sınırlama getirmek için sürdürülüyor. Birçok ülkede iş saatlerine ilişkin kısıtlamalar olmasına karşın aşırı iş yükü, rekabet, performans kaygısı hem eğitimsiz ve kalifiye olmayan çalışanlar hem de artan oranda eğitimli ve kalifiye çalışanlarda gözleniyor. Çünkü dünyanın her yerinde sürekli olarak başarının, başkalarından daha fazla ve sürekli çalışma sonucu geleceği söylenip duruluyor. Çalışmalar ise bunun çok doğru olmadığını, başarı için çalışmanın fazlası ve sürekliliğinden önemli etkenler olduğunu gösteriyor.
İşkolik kime denir?
Alkolizmin bilimsel tanımlarının yanı sıra, çok basit ama bir o kadar anlamlı bir tanımı vardır. O tanım alkoliği “Alkolün işine değil, işinin alkol almasına engel olduğunu düşünen kişi” olarak anlatır. İşkoliği benzer şeklide tanımlarsak iş dışında kalan tüm yaşamın (aile, eş, çocuk, eğlence, spor, tatil, dinlenme, yemek yeme vb.) çalışmasına engel olduğunu düşünmeye başlayan kişi olarak açıklayabiliriz. Bütün bunları yaptığı zamanlar bile aklı işindedir ve mümkün olduğu kadar işini sürdürmeye devam eder. Tamamladığı işlerin, hedeflerin zevkini çıkarmadan yenilerinin peşine düşer. Kendini ve varlığını tanımladığı tek yer işidir. Bu nedenle hep çalışması gerekir. Çünkü çalışmazsa kaybolmuş, yok olmuş hisseder. Çalışması engellendiğinde mutsuz ve huzursuz olur. İşe dönmek için çaba gösterir.
Çalışmak için yaşamak
Birçok kişi, çok çalışmayla işkolikliği karıştırır.
İşkoliklik çok çalışmak değildir, çalışmayı durduramamaktır.
Davranışsal bir bağımlılıktır İşkolik için gittiği her yere işini taşımak normal bir durumdur. .
İşkoliklerde görülen en önemli özellik yorulunca mola vermemeleridir. Mükemmeliyetçi kişilerdir. Kendilerine büyük hedefler belirlerler ve ulaştıklarında çıtayı biraz daha yükseltirler. Bir işe başladıklarında her şey kusursuz ve %100 tam olması için çabalarlar. Hayır demekte zorluk çekerler.
İşkolizm kişinin hayatında birçok negatif sonuca yol açar. Bunlardan bazıları depresyon, huzursuzluk, stres temelli sağlık sorunları, verimliliğin düşmesi, hayat düzeninin bozulması, bitkinlik gibi olumsuz sonuçlardır.
Herkes işkolik olmuyor. Birçok sorun gibi işkolikler de çocukluk döneminde belirtiler göstermeye başlıyor. Mükemmeliyetçi ailelerinin beklentilerini karşılamaya çalışan çocukların bir kısmı ailelerinin beklentilerinin karşılanamaz olduğunu fark edip, başkaldırarak kendi yollarını çizerken diğerleri o başarıyı yakalamak için çalışmaya devam ediyor. Mükemmel olmak mümkün olmadığından çalışmanın sonu gelmiyor. Belki de en büyük çelişki başarı ve mükemmellik için bu denli çalışan işkoliğin çoğu kez çalışmalarının sonuçlarının yetersiz kalması oluyor. Ailesinden, kendinden hatta sağlığından yaptığı fedakarlıklar aynı zamanda yalnızlığı ve işi paylaşamamayı yani takım oyunun dışında kalmayı beraberinde taşıyor. Buna rağmen başarılı olan işkolikler var. Ama hem durmadıkları için kendi başarılarının farkına varamıyor, zevk alamıyorlar. Hem de psikiyatrik sorunlar ve fiziksel ağrılar bir yana kalp krizi geçirme sıklıkları artıyor. Tüm işkolikler birbirine benzemiyor. Tüm mükemmeliyetçiler gibi ya hep ya hiç diyerek bazı işlere başlamayan, bazılarını yapmak için ise kendini tüketenler olduğu gibi, en iyisini yapmak için tek projenin ayrıntılarında kimseyi karıştırmadan uğraşanlar, yapabileceğinden fazlasını üstlenip gücünü zorlayanlar, bir işten bir işe koşanlar farklı grupları temsil ediyor. Ama hepsinin ortak noktası yaşamak için çalışmak değil, çalışmak için yaşamak oluyor.
Tedavi mi edelim, ödüllendirelim mi?
Her ne kadar onay gören bağımlılık dense de şirketler işkolik elemanların yaratabileceği sorunları ve iyi-çok çalışan elemanla işkolik arasındaki farkı anlamaya başlamış görünüyor. Özellikle ABD ve Japonya’da sorunun ciddi boyutlara çıktığının düşünülmesi, işkolikliğin bir bağımlılık hatta takıntı, obsesif kompulsif bozukluk ya da dürtü kontrol bozukluğu gibi ele alınması gereken bir hastalık olduğunun fark edilmesi, tanımak ve tedavi etmek için araştırmaları artırmış görünüyor. Diğer yandan işkolikliğin neden olduğu fiziksel hastalıklar, ölümler, boşanmalar dayanışma gruplarının kurulmasını harekete geçiriyor. Çeşitli iş bağımlılık ölçekleri geliştiriliyor. Bunlardan bir tanesi Bergen Çalışma Bağımlılığı Ölçeği. Çalışmak için iptal ettiğiniz planları, işte geçirdiğiniz zamanı, tatil süresini, iş dışı aktiviteleri sorgulayan bu ölçek sonrasında kendi riskinizi değerlendirebiliyorsunuz. Her bağımlılığın bir önceki adımı olan kötüye kullanım aşamasında mısınız, yoksa çoktan işkolik sınırını geçmiş misiniz karar verebiliyorsunuz.
İŞKOLİKLİĞİN BELİRTİLERİ
*Çalışmaya ayırdıkları saat dilimini giderek arttırmak,
*Ulaşılması zor hedefler belirlemek,
*Çalışmayı durduramamak ,
*Boş zamanlarında kendine ve çevresine çok az zaman ayırmak ya da hiç ayırmamak,
*Çalışmadığı zamanlarda huzursuz hissetmek
*Zamanının büyük bölümünü işle ilgilenerek geçirmek
*Çalışma hayatlarından dolayı sorumluluklarını ihmal etmek
Yukarıda yazan belirtilerden en az 3 tanesi bir kişide olması işkolik olduğunu gösterir
Bir işkolik “Ben alkolik değilim” diyen biri gibidir
Artık işkoliklik bazı ülkelerde şirketler tarafından işten çıkarma nedeni bile olabiliyor. Hem takım çalışmasına uygun olmamaları, hem getirdikleri sağlık sorunlarının şirketlere maliyetleri ve iş kayıpları, çalışarak kazandırabilecekleri ile karşılaştırıldığında kaybeden artık işkolikler olmaya başladı. İşkolikliğin tedavisi tüm bağımlılıkların tedavisi gibi başlıyor: Kabullenmek. “Hayır, ben çok çalışmıyorum” diyen birini tedavi etmek, ben alkolik değilim diyen birini tedavi etmeye çalışmak gibidir. Önemli olan madde bağımlıları ya da alkolikler gibi tedavi için dibe batmayı beklememek. Ailenizin terk ettiği, fiziksel sağlığınızın bozulduğu, en sonunda işten atıldığınız durumda “Ben sadece çalışıyorum, çalışkanım” demeniz size yarar sağlamayacaktır. Bir an önce kendinizi değerlendirin. İş veriminize bakın. Çok çalışma sandığınız şey bir hastalık olabilir. Sonra iş dışı yaşamınızı değerlendirin. Neleri ihmal ettiğinizi? Deniz kıyısında mail okumaya, yazmaya çalıştığınız ve denizi hatırlamadığınız zamanları, çocuğunuzun siz fark etmeden ne kadar büyüdüğünü? Tatile gitmediğiniz, hafta sonu çalıştığınız için sizi alkışlayan şirketler gittikçe azalıyor. Bazıları yasaklar, kurallar koymaya başladı bile. Hatta Adsız Alkolikler (AA) gibi Adsız İşkolikler kuruldu. Onların da 12 adım programları var. Bu adımların içinde ailenizle yemek yemek, çocuğunuz yatırmak ve masal okumak, evde küçük tamiratlar yapmak var. Bu insana keyif verecek adımlara başlamak için tanı almayı ya da dibe vurmayı beklemek gerekmiyor.
“İşim, Hayatımın Tek Kabul, Onay Ve Saygı Kaynağı”
Kendinizin ya da bir yakınınızın işkolik olduğunu düşünüyorsanız ve işkolizmin getirebileceği olumsuzlukların önüne geçmek istiyorsanız yapabileceğiniz bazı şeyler var. Kabul, onay ve saygı isteği günümüz koşullarında işkolikliğin en önemli nedenleri arasında. İşinin, hayatının tek kabul, onay ve saygı kaynağı olduğunu düşünen işkolikler için yapabileceklerinin başında hayatın başka alanlarında da bu kazanımların elde edilebileceğini görmek geliyor. Ailenin ve arkadaşların da işkoliklikten kurtulmak için önemli rolleri olsa da ilk adımda önemli rol kişinin kendisine düşüyor.
İşkolik olmanın altında yatan nedenlerin psikolojik sıkıntılar ve/veya özel hayatın sorumluluklarından ve zorluklarından kaçış olduğunun farkında olmak bu sorunun üstesinden gelinmesinde önemlidir. İşkolik kişi bu farkındalığa sahip olamaz ve işine aşırı bir şekilde kendini vermesini normal görürse sorun daha da büyüyecektir.
İşkolik insanlar genellikle “ben işkoliğim ve bu soruna bir çözüm bulmak istiyorum” söylemi ile bizleri ziyaret etmezler. Altta yatan psikolojik sıkıntı ve özel hayatın sorumluluklarından, zorluklarından kaçış ile baş edemeyecek düzeye geldiklerinde ve bunun sonucunda sıkıntıları işlerini yapmalarını engelleyecek düzeye geldiğinde, depresyona girdiklerinde, tükendiklerinde, kaygı bozukluğu geliştiğinde ve ilişkileri, özellikle de eşleri ile olan ilişkileri iyice bozulduğunda bizlerin kapısını çalarlar.
Bizim için hedefler şunlardır;
- İşkolikliğinin nedenlerini bulmak, kişinin kendini fark etmesi
- İşe verilen anlamı doğru tanımlanması
- İş-özel yaşam dengesi kurmanın kişinin hem duygusal hem de fiziksel sağlığı için önemli olduğunu kavraması
- İş dışında geçirilen zamanı işi düşünmeyerek geçirebilmek
- İşte kendilerine ve çevresindekilere “hayır” ve “dur” diyebilmek
- Spora ya da yeni uğraşlara vakit ayırmak
- Planlama ve organizasyon yeteneklerini geliştirmek
- Özel hayattaki insanlarla iletişimin ve kurulan ilişkilerin niteliğinin önemini kavramak
- Sosyal aktivitelere katılmak
- Her şeyin mükemmel olamayacağını ve hatalar yapılabileceğini kavramak
Diğer Bağımlılık Türlerinden Farkı
Bu sorunun diğer bağımlılık türlerinden en büyük farkı kısa ve orta vadede aşırı çalışmaya teşvik eden ve motive edici unsurlar olan başarı, statü, kabul, saygı, onaylanma gibi birçok ödüllendirici durumu kişiye sunabilmesi ve haz duygusunu yaşatabilmesidir. Diğer tür bağımlılıklarda farklı türden teşvik ediciler vardır. Alkol, madde, kumar, alışveriş, internet gibi bağımlılıklarda haz duygusu çok kısa vadelidir, ancak dakikalar ve saatler boyunca sürebilir, dolayısıyla kişi sıkıntılı haline çok çabuk döner. İşkoliklikte başarı, statü, kabul, saygı, onaylanma gibi haz verici durumların haz verme süreleri seneleri hatta 10 yılları bulabildiğinden, kişinin temeldeki sıkıntılarını bastırabilmesi, görmezden gelmesi ve farkında olmaması olasılığı çok fazla artar. Bu durum da temelde olan ve kişiyi işkolikliğe iten sorunların çözülmeden devamına büyük olanak sağlar. Dolayısıyla, bu bağımlılık türünde, kişilerin kendi durumlarının farkına varıp, temeldeki sorunlarını çözmek için yardım arayışına girmek için adım atmaları zordur.
Bu bağımlılık türünde işkolikliğe neden olan unsurları belirlemek ve bunları çözümlemek en önemli süreçtir; kendisine ve çevresindeki insanlarla ilişkilerine verdiği zararların önüne geçmek ve iş dışındaki yaşam alanlarında da var olmasını sağlamak atılması gereken adımlardır.
